Backend “server tərəfi” (server – side) proqramlaşdırma adlanır, serverdə və verilənlər bazası ilə birbaşa əlaqəli olur. İstifadəçilərin müştəri tərəfi, yəni frontend hissə ilə qarşılıqlı əlaqədə olan xüsusiyyətləri funksiyonallaşdırmaq üçün server və ya arxa tərəfdə işləyən anlayış kimi başa düşülür.

 Backend proqramçı nələri bilməlidir?

Backend mühəndisi kimi ən azı bir server tərəfli (server – side) proqramlaşdırma dilini bilməlidir. Bundan əlavə, müxtəlif DBMS (Database Management System) texnologiyaları, veb xidmətləri (web services) və ya API bilikləri barədə məlumat da backend proqramçının bilməsi vacib olan ehtiyaclardandır:

• Java və ya Python
• MySQL, MongoDB, Oracle, SQLServer, Redis
• REST və ya SOAP

 

Proqramlaşdırmanın mərhələlərindən biri Backend proqramlaşdırma adlanır. Backend işi özünü dinamik sayt strukturunda göstərir. Bunun üçün bir sıra PHP, MySQL, Pyhton, Ruby, Swift kimi dillərdən istifadə olunur.

Günümüzdə server bazalı ən çox istifadə olunan proqramlaşdırma dilləri ASP.NET və PHP-dir.

PHP və ASP.NET dillərində yazılmış kodlar şərh olunmuş halda qarşımıza çıxır. Bu dillərin şərh olunması üçün hostinqlərdə özəl serverlər vardır, bu serverlər aşağıdakılardır:

1.   ASP.NET kodları üçün IIS (Windows əməliyyat sistemində işləyir)

2.   PHP kodları üçün Apache (Linux əməliyyat sistemində işləyir)

PHP -məlumat çoxluğu bol olan veb saytlar və tətbiqlərdə istifadə edilir. PHP: Hypertext Preprocessor", "Personal Web Page Tools- "Şəxsi veb səhifələr yaratmaq üçün alətlər") - skript dildir.

PHP ümumi təyinatlı, inteqrasiya olunmuş veb applikasiyalar hazırlamaq üçün istifadə olunur. Hal-hazırda hostinq provayderlərinin əksəriyyəti tərəfindən dəstəklənir və dinamik veb saytlar yaratmaq üçün istifadə olunan dillər arasında ön sıradadır.

Təməl məntiqi istifadəçinin sayt üzərində əməliyyat etməsinə xidmət edir. Bütün bu əməliyyatlar hostinq-də edildikdən sonra HTML ilə sadəcə göstərilməsi lazım olan məlumatlar istifadəçilərin kompüterlərinə gəlir.

Səhifə üçün hansı kodların ASP.NET və ya PHP olduğunu onlara özəl tag-lardan anlaya bilərik. PHP kodları <? ?> arasına, ASP.NET kodları <% %> arasına yazılır.

Bir server ya Linux ya da Windows bazalı olur.  Linux sistemlərdə PHP bazalı veb tətbiqlər işlədilir. Windows bazalı serverlərdə isə ASP.NET və Net. Texnologiyası istifadə edərək inkişaf etdirilimiş veb tətbiqlər işlədilir. Server baxımından hər ikisi arasında fərq çox deyildir.

Ana səhifəni açdığımızda server bazalı dillərdən biri ilə yazılmış veb səhifə server üzərindən verilənlər bazasında açılır və oradakı mesajları aldıqdan sonra o yazıları HTML formatında kompüterimizə göndərilir. Biz də bununla tətbiqi görürük. Məlumat bazası da dillərə görə fərqlilik göstərmədədir.

ASP.NET üçün ümumilikdə Access, MsSQL istifadə olunur.

PHP üçün isə MySQL istifadə olunmaqdadır.

MySQL bizə nə verir? Saytın verilənlər bazasına daxil olaraq və bunları idarə edərək böyük miqdarda məlumat (data) ilə işləməyinizə imkan təqdim edir. Çox vaxtı PHP kimi başqa bir dil ilə birlikdə istifadə edilir.

Veb proqramlaşdırmaya hardan başlamaq lazımdır?

ASP.NET və PHP  kimi veb proqramlaşdırma dilləri veb səhifələr yaratmaq və veb tətbiqləri inkişaf etdirmək üçün istifadə olunan dillərdir. Proqramlaşdırma dilini hansı məqsədlə istifadə etməyiniz çox önəmlidir. Çünki, istifadə sahəmizə görə bir proqramlaşdırma dilini öyrənmək məqsədimizə daha tez çatmağımıza şərait yaradar.

Veb proqramlaşdırmada birdən çox dil öyrənmək daha faydalı ola bilər. Çünki bu formada istənilən proyektin məzmununa uyğun veb proqramlama dilini seçib proyekti o dildə reallaşdıra bilərsiniz. Məsələn, bir məlumat bazasını ASP.NET ilə hazırlamaq daha əlverişlidir.

Lakin, ətrafımızda bir çox proqramçılar bir dil üzərindən bütün işlərini həll etmək istəyirlər. Bu şəkildə irəliləməklə həm performans aşağı olar, həm də hazırladığınız proyektlər passiv qalar.

İstifadə sahəsinə görə proqram dili seçilməlidir. Məsələn, sürətin vacib olduğu veb tətbiqlərdə Perl və ya Python yerinə ASP.NET istifadə etmək bu proqramın yavaş və ağır işləməsinə səbəb olacaqdır.

 

Back-end (saytın və ya tətbiqin görünməyən hissəsi) nədir?

Back-end (saytın və ya tətbiqin görünməyən hissəsi) –  saytın və ya tətbiqin istifadəçidən gizlədilmiş “iç” tərəfidir. “Back-end” dedikdə, həmçinin brauzer və ya kompüterdə deyil, serverdə işləyən aparat xidmətinin bir hissəsi başa düşülür. “Back-end” “front-end”in arxasında gizlənir. “Front-end” istifadəçi interfeysinin adıdır, tətbiqin və ya veb-saytın görünən hissəsidir.
Məsələn, istifadəçi axtarış sətrinə sorğu yazdıqda və “axtar” düyməsini kliklədikdə, saytın işi “back-end”ə keçir. Məhz orada axtarış alqoritmləri lazımi məlumatları seçir. Monitorda gördüyünüz axtarış nəticəsi isə “front-end”dir.

Nüanslar
“Back-end” və ya “backender” server üçün kod yazır, verilənlər bazası ilə işləyir, API hazırlayır, kitabxanalar yaradır. O, interfeyssiz sistem komponentləri ilə işləyir. “Back-end” tərtibatçılarının vəzifələri şirkətin ehtiyaclarından və xüsusiyyətlərindən, o cümlədən tərtibatçının özünün peşəkarlıq səviyyəsindən asılı olaraq dəyişir. “Back-end tərtibatçı, bir qayda olaraq, server infrastrukturunun aparat təminatı ilə məşğul olmur. Sistem adminstratoru adətən serverlərin konfiqurasiyasına və saxlanmasına cavabdehdir.